- राष्ट्रिय परिभाषाका अनुसार सबै आयामबाट गरिबीमा बाँचिरहेका कम्तिमा पनि आधा भाग बालबालिकाहरुको संख्यालाई घटाउने (लक्ष्य १.२)
लक्षित नीतिहरु
लक्षित नीतिहरु
Adolescents from Batu, Ethiopia © Nathalie Bertrams / GAGE 2021
गेजको अबधारणात्मक खाका र अध्ययन बाल अधिकार र लैङ्गिक समानतामा सुधार ल्याउने प्रमुख अन्तर्राष्ट्रिय सम्झौताहरुले निर्धारण गरेको छ। यी मध्ये दिगो विकाश लक्ष्य, बालबालिकाहरुको अधिकारसँग सम्बन्धित सयुक्त राष्ट्र सङ्घ सम्मेलन (UNCRC) र महिलाहरु माथि हुने गरेका सबै किसिमका विभेदको उन्मुलन सम्मेलन (सिड) (CEDAW) केही हुन्। गेजले किशोरकिशोरिहरुमा मात्र केन्द्रित नभई यी मध्ये पनि सबैभन्दा जोखिममा रहेका जस्तै असक्षमता भएका, शरणार्थीहरु, आन्तरिकरुपले विस्थापित र कलिला विवाहित किशोरकिशोरीहरुलाई पनि लक्षित गर्दछ। यसले विश्वव्यापीरुपमा गरिएका सम्झौताहरुलाई जीवन्त बनाउन सुनिश्चित गर्न सहयोग पुर्याउँछ। गेजले किशोरकिशोरीहरूको उमेर र लैङ्गिकता अनुसारका आवश्यकताहरुले पाउनुपर्ने ध्यान पाउन् भन्ने उद्देश्य राख्छ। यसले अन्तर्राष्ट्रिय सम्झौताहरूले कति राम्रोसँग व्यवहारमा काम गरिरहेका छन् भन्ने कुरा बुझ्न पनि हामीलाई सहयोग पुग्नेछ। एउटा लामो अध्ययनमा आधारित तथ्य भएको हुनाले, साझेदारहरूले यसलाई नीति तथा कार्यक्रमले छुट्ने जोखिममा रहेका किशोरकिशोरीहरुको सहयोगका लागि लागु गर्न सक्छन्। तल केही प्रमुख अन्तर्राष्ट्रिय सम्झौताहरु प्रस्तुत गरिएको छ, जुन गेजले नेतृत्व गरिरहेको अध्ययनसँग सान्दर्भिक छन्।
आजका किशोरकिशोरीहरु- आजको विश्वमा अनुमानित डेढ अरब जनसंख्या किशोरकिशोरीहरुको छ, जुन संसारले देखेको किशोरकिशोरीहरुको सबैभन्दा ठूलो जनसंख्या हो। तर पनि उनीहरु नीति तथा कार्यक्रमका प्रयासहरुमा अदृश्य देखिन्छन्। कसरी किशोरकिशोरीहरुले आफ्नो बल्यावस्थाबाट युवावस्थामा प्रवेश गरे भन्ने कुराले उनीहरुको भविष्यमा मात्र प्रभाव पर्ने होइन यसले २०३० को दिगो विकास लक्ष्य एजेण्डाको सफलतामा पनि प्रभाव पार्छ। यो निकै महत्वपूर्ण छ। १७ दिगो विकास लक्ष्य र १६९ टार्गेटहरू अहिले २३० दिगो विकास लक्ष्य सूचकहरुसँग जोडिएको छ। तर तिनीहरु मध्येका आधाभन्दा बढी सूचकहरुको बारेमा तथ्यांक छैन जसले गर्दा यी लक्ष्यहरुलाई जीवन्तता दिन सकिएको छैन। गेजका प्राथामिक उद्देश्यहरु मध्येको एक उद्देश्य भनेको किशोरकिशोरीहरुको प्रगतिलाई नाप्ने माध्यम तथा विधिहरूको विकास गर्नु हो। कुन दिगो विकास लक्ष्यलेकिशोरकिशोरीहरुको अवस्थामा सुधार ल्याउन सहयोग गर्न सक्ने सम्भाव्यता छ भन्ने कुरा तल हामीले रेखांकन गरेका छौँ।
२. शून्य भोकमरी
३. राम्रो स्वास्थ्य र सम्बृद्धि
४. गुणस्तरीय शिक्षा:
५.लैङ्गिक समानता
६.सफा पानी र सरसफाइ
८. कामको मर्यादा तथा आर्थिक वृद्धि
११.दिगो सहर र समुदायहरु
१३.जल वायु सम्बन्धी कार्य
१६.शान्ति न्याय र सशक्त संस्थाहरु
बाल अधिकारसम्बन्धी सयुक्तराष्ट्र सङ्घको सम्मेलन एक यस्तो अन्तर्राष्ट्रिय सम्झौता हो जसले बाल अधिकार र त्यसलाई सुरक्षा गर्ने सरकारको दायित्वहरुलाई उजागर गर्छ । सयुक्त राज्य अमेरिकाबाहेक सयुक्त राष्ट्र सङ्घका हरेक सदस्यसहित झन्डै २०० ओटा देशहरुले सन् १९९० देखि यसलाई अनुमोदन गरेका छन्। बाल अधिकार सम्बन्धी सयुक्त राष्ट्रसङ्घ सम्मेलनले किशोरकिशोरीहरुलाई अलग्गै सम्बोधन नगरे पनि यसले १८ वर्ष मुनिका सबै व्यक्तिहरुलाई बालबालिका भनेर परिभाषित गर्द छ। यसले गर्दा गेजले केन्द्रित गरेको बहुसंख्यक युवासँग यो सम्बन्धित छ। बाल अधिकार सम्बन्धी सयुक्तराष्ट्र सङ्घ सम्मेलन र ३ ओटा अपडेटहरु वैकल्पिक पोट्रोकलको रुपमा चिनिएका छन्। यिनीहरुले बालबालिकाहरुको बाँच्न र फस्टाउन पाउने, हानीबाट जोगिने, आफुले चाहेको राम्रो मान्छे बन्ने र आफ्नो आवाज सुनिने बनाउने अधिकारलाई सरकारले पहिचान गर्द छ। हरेक सरकारले बालबालिकाहरुको अधिकारहरुलाई राष्ट्रिय स्तरमा सुनिक्षित गर्न गरिएका प्रगति र बाल अधिकारको बारेमा समितिमा हरेक वर्ष रिपोर्ट गर्न त्यसले सरकारलाई बाध्यात्मक बनाउँछ। समितिले त्यसको जवाफमा विभिन्न देशहरुलाई सुधारका लागि सुझाव उपलब्ध गराउँछ। बालबालिका र अभिभावकहरुको अधिकारहरुलाई सम्बोधन गर्ने ५४ धारा भएको युएनआरसी एउटा लामो र विस्तृत दस्तावेज हो। यस बाहेक यस दस्तावेजमा हामीलाई बल्यावस्थाको बारेमा र बालबालिकाहरुका विशेष आवश्यकताहरुलाई बुझ्न मद्दत गर्ने (जस्तै शरणार्थी बालबालिकाहरुको अधिकारदेखि, उनीहरुको मिडिया र सूचनामा पहुँचकोअधिकारसम्मको) विभिन्न शिर्षकमा बुँदाहरु छन्।
महिलाविरुद्ध हुने सम्पूर्ण किसिमका विभेदहरूको अन्त्य सम्बन्धी सम्मेलन (सिड) महिलाहरुको अधिकारलाई सुरक्षित गर्ने उद्देश्यमा आधारित अन्तर्राष्ट्रिय सम्झौता हो। सयुक्त राष्ट्र सङ्घले सन् १९७९ मा अनुमोदन गरेको CEDAW ले किशोरकिशोरीहरुलाई अलग्गै सम्बोधन गरेको छैन। यद्यपि यसको भाषाले “महिला तथा बालबालिका” भन्ने हुँदा CEDAW किशोरकिशोरीहरुको लागि सान्दर्भिक छ। किशोरी तथा महिलाहरुलाई उनीहरुको राजनीतिक, नागरिक, सामाजिक, सांस्कृतिक र आर्थिक अधिकार उपभोग गर्न रोक्ने लिङ्गका आधारमा गरिने जुनसुकै किसिमको व्यवहारलाई महिला तथा बालबालिकाविरुद्ध हुने हिंसा भनी यसले हिंसालाई फराकिलो रुपमा परिभाषित गर्दछ। गेजका सबै अध्ययन केन्द्रित देशहरुसहित झन्डै २०० देशहरुले यसमा हस्ताक्षर गरेका भए पनि कुनै देशहरुले यसलाई केही टिप्पणीका साथ गरेका छन। गेजको अध्ययन केन्द्रित देशहरु मध्ये बंगलादेशले मात्रै टिप्पणीसहित(विवाहमा समानताको बारेमा आहवान गर्ने बुँदामा) हस्ताक्षर गरेको छ। CEDAW मा हस्ताक्षर गरेका सरकारहरुले CEDAW समितिलाई लैङ्गिक समानतामा भएका प्रगतिको वार्षिक प्रतिवेदन बुझाउनु पर्छ। यसको सट्टामा (CEDAW) समितिले देशहरुलाई सुधारका लागि सुझाव उपलब्ध गराउछ। CEDAW का ३० वटा धाराहरु छन् जसले महिला तथा बालबालिकाहरुको अधिकारलाई निदृष्ट गर्छ। बाल तथा जबरजस्ती विवाह, बेचबिखन, लैङ्गिक शोषणको जोखिममा परेका बालिकादेखि ग्रामिण भेगमा बस्ने बालिका जस्ता विशेष आवश्यकता भएका महिला तथा बालबालिकामाथि ध्यान पुर्याउन यसले आव्हान गर्छ।
बेइजिंग कार्य मंच घोषणा सन् १९९५ मा अबलम्बन गरिएको थियो। बेइजिंगमा आयोजना गरिएको महिला विश्व सम्मेलन, बालिका तथा महिलाहरुको मानव अधिकार संरक्षण गर्ने उद्देश्य लिएको यो एउटा अन्तर्राष्ट्रिय सम्झौता हो। CEDAW भन्दा धेरै जटिल र UNCRC भन्दा लैङ्गिक हिंसामा धेरै संबेदनशील बेइजिंग कार्य मंच बालिकाहरुको आबश्यकताहरुको पहिचान गर्ने पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय सम्झौता हो। बेइजिंग कार्य मंच घोषणामा लगभग २०० वटा देशहरुले समर्थन गरेका छन् तर कानुनीरुपले यो बाध्यकारी घोषणा होईन। यद्यपि यसले देशहरुलाई नियमित प्रगति विवरण बनाउनका लागि आहवान गर्छ। हरेक ५ बर्षमा हुने विश्व प्रगतिहरुको बारेमा पुनरावलोकन सन् २०२० का लागि तोकिएको छ। बेइजिंग कार्य मंच घोषणाले १२ वटा क्षेत्रहरु समेट्छ र तिनीहरु धेरैजसोले किशोरकिशोरी वा बालिकाहरुलाई सम्बोधन गर्दछन । यसमा गरीबी, सशस्त्र द्वन्द, राजनीतिक निर्णय, महिला र बालबालिकाहरुको अधिकारहरु अगाडि बढाउने संस्थागत संयन्त्रहरूको बारेमा उल्लेख छ। बालिकाहरुसँग सम्बन्धित अन्तिम भाग GAGE संग विशेषगरि सम्बन्धित छन् । बालिकाहरुसँग सम्बन्धित यो अन्तिम भाग का नौ वटा रणनितीहरु गेजले किशोरकिशोरीहरुको विकासमा प्रमुख हो भनेर पहिचान गरेको बिशेष सक्षमता क्षेत्रहरु संग मिल्दाजुल्दा छन् । यस बाहेक यसले पनि गेजले जस्तै किशोरिहरुविरुद्ध हुने नकारात्मक सांस्कृतिक अभिवृत्ति र प्रचलनहरुसँग सामन गर्न एउटा मजबुँद प्रयासलाई ध्यानाकर्षण गराऊछ।